Terapie body-mind stanowią połączenie klasycznej psychoterapii oraz pracy z ciałem. Ich celem jest całościowe oddziaływanie na człowieka, które ma doprowadzić do zmniejszenia lub usunięcia jego dolegliwości. Są oparte m.in. na założeniach medycyny psychosomatycznej, która podkreśla wzajemne sprzężenia zwrotne między funkcjami ciała a psychospołeczną sferą życia. Dostarcza ponadto coraz liczniejszych dowodów na to, że mózg, układ hormonalny i układ odpornościowy stanowią elementy jednego systemu.

Terapie body-mind pomagają zwiększyć samoświadomość zarówno w aspekcie ciała, jak również emocji, przekonań oraz zachowań. Koncentrują uwagę na takich aspektach jak oddech, sposób mówienia, postawa ciała, przeżywanie i wyrażanie uczuć. Staje się to pomocne m.in. w rozpoznawaniu jak określone bodźce oddziaływują na organizm powodując np. reakcje stresowe lub urazy psychiczne, które z kolei wpływają niekorzystnie na zdrowie i samopoczucie. Jednocześnie terapie te mają prowadzić do redukowania istniejących ograniczeń i stymulowania pozytywnych zmian.

            Poszukiwanie skutecznych metod radzenia sobie ze stresem jest korzystne z perspektywy każdego człowieka, szczególnie jednak dla osób u których stres przyczynia się bezpośrednio do rozwoju choroby. W badaniu Jasona P. Blocka i współpracowników wzięło udział 1355 osób pomiędzy 25 a 64 rokiem życia, z BMI powyżej normy. Przez dziewięć lat analizowano, czy stres życia codziennego wpływa na wzrost masy ciała badanych. Wyniki wykazały istotną statystycznie zależność pomiędzy tempem przyrostu masy ciała a: wysokimi wymaganiami zawodowymi, napięciami w rodzinie, problemami z płaceniem rachunków, spostrzeganymi ograniczeniami – u kobiet oraz niemożnością podejmowania decyzji w pracy i  brakiem okazji do zdobywania nowych umiejętności – u mężczyzn. Rolę mediatora przypisano w tym wypadku hormonom uwalnianym pod wpływem stresu oraz biorącym udział w regulacji apetytu. Zależności takich nie zaobserwowano u badanych z wyjściową masą ciała w normie. 

            Terapie body-mind redukują poziom stresu poprzez oddziaływanie na ciało oraz psychikę, przy czym w zależności od rodzaju terapii większy nacisk położony jest na jeden lub drugi aspekt. Poniżej zaprezentowane najbardziej znane terapie oraz przykłady ich zastosowania w leczeniu otyłości:

·        Qi gong -  połączenie ruchu, medytacji oraz odpowiedniego oddychania, które mają zapewnić w ciele swobodny przepływ życiowej energii Qi; w badaniu Eldera i współpracowników wykazano, że terapia ta wpływa pozytywnie na tempo przemiany materii oraz redukcję masy ciała, pomaga również zapobiegać nawrotom; jest szczególnie zalecana tym osobom, które  podchodzą do leczenia otyłości z dużym napięciem psychicznym, są niecierpliwe i mają skłonność do skrajnych zachowań;

·        relaksacja – zbiór wielu technik, których celem jest doprowadzenie do rozluźnienia ciała oraz poprawy samopoczucia psychofizycznego; polega np. na koncentrowaniu się na odczuciach płynących z ciała (np. trening autogenny), napinaniu i rozluźnianiu poszczególnych partii mięśniowych (relaks progresywny), wyobrażaniu sobie przyjemnych sytuacji albo realizacji celu (wizualizacja) lub powtarzaniu w myślach konstruktywnych stwierdzeń (afirmacja); badanie Manzoniego i współpracowników wykazało wpływ 3 tygodniowego treningu relaksacyjnego na redukcję epizodów jedzenia pod wpływem stresu, obniżenie napięcia i lęku oraz wzrost szacunku do samego siebie; pozytywny efekt utrzymywał się w 60 osobowej grupie badawczej przez kolejne 3 miesiące od zakończenia interwencji;

·        medytacja – jest sposobem na odprężenie ciała i uspokojenie umysłu; polega na pozostawaniu w kontakcie z samym sobą podczas wykonywania określonych praktyk, takich jak np. nieruchome siedzenie (np. Zen), modlitwa, śpiewanie, recytowanie lub uważny ruch (np.joga); istotą medytacji jest ćwiczenie uważności - zarówno skierowanej do wewnątrz co skutkuje wzrostem samoświadomości, jak uważności na bodźce zewnętrzne; Kristeller i współpracownicy wykazali, że ćwiczenie uważności zwiększa świadomość zachowań automatycznych, samokontrolę oraz tendencję do zdrowego stylu życia; Mclver i współpracownicy wykazali natomiast pozytywny wpływ jogi na redukcje epizodów kompulsywnego jedzenia; 12 tygodniowe ćwiczenie jogi istotnie zwiększyło również  aktywność fizyczną badanej grupy oraz  obniżyło wskaźnik BMI i współczynnik WHR (waist to hip ratio);

·        hipnoza – jest to metoda wywierania wpływu na samego siebie (autohipnoza) lub na inną osobę;  polega na wywoływaniu stanu ograniczonej świadomości ze szczególną podatnością na sugestię; może służyć do wzmacniania motywacji, zaangażowania, samodyscypliny;  używana jest zarówno do diagnozowania przyczyn zaburzeń, jak i ich leczenia;

·        BCT (cognitive behavioral therapy) – ma na celu jednoczesne wprowadzenie zmian w systemie myśli i przekonań oraz zachowań człowieka; polega na analizie własnego sposobu myślenia i uczeniu się nowych umiejętności; jest powszechnie stosowana, również jako wspomaganie leczenia otyłości.

Piśmiennictwo:

1.      Ader R., Felten D., Cohen N. (2006). Psychoneuroimmunology. Academic Press.

2.      Allison D.B., Faith M.S. (1996). Hypnosis as an adjunct to cognitive-behavioural psychotherapy for obesity: A meta-analytic reappraisal. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 64, 513-516.

3.      Block J.P., He Y., Zaslavsky A.M., Ding L., Ayanian J. (2009). Psychosocial Stress and Change in Weight Among US Adults. American Journal of Epidemiology, 170(2):181-192.

4.      Cooper Z., Fairburn Ch., Hawker D. (2003) Cognitive-Behavioral Treatment of Obesity: A Clinician's Guide, Guilford Press, New York.

5.      Elder C., Ritenbaugh C., Mist S., Aickin M., Schneider J., Zwickey H., Elmer P. (2007) Randomized trial of two mind-body interventions for weight-loss maintenance. Journal of  Alternative and Complementary Medicine, 13(1):67–78.

6.      Koithan M. (2009) Mind-Body Solutions for Obesity. The Journal of Nurse Practitioners; 5(7): 536–537.

7.      Kristeller J.L., Baer R.A., Quillian-Wolever R. (2006) Mindfulness-based approaches to eating disorders. In: Baer R. (ed.). Mindfulness and acceptance-based interventions: Conceptualization, application and empirical support. San Diego, CA: Elsevier.  

8.      Manzoni G.M.,  Pagnini F.,  Gorini A. ,  Preziosa A., Castelnuovo G., Molinari E.,  Riva G. (2009) Can Relaxation Training Reduce Emotional Eating in Women with Obesity? An Exploratory Study with 3 Months of Follow-Up. Journal of the American Dietetic Association; 109 (8): 1427-1432.

9.       Mclver S., O’Halloranb P.,  McGartland M. (2009) Yoga as a treatment for binge eating disorder: A preliminary study. Complementary Therapies In Medicine, 17(4): 196-202.